Laureatem nagrody Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego za rok 2025 został prof. dr hab. Janusz Lipkowski, członek rzeczywisty PAN, wybitny polski chemik i krystalograf. Chociaż znakiem firmowym prof. Janusza Lipkowskiego jest bez wątpienia chemia supramolekularna, którą to dziedzinę nauki od lat 70-tych szeroko propagował w Polsce i na świecie, jego związki z krystalografią są starsze i sięgają lat 60-tych. Po ukończeniu studiów chemicznych w 1965 r. został zatrudniony w Katedrze Krystalografii Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracował pod kierunkiem prof. L. Chrobaka. W 1969 r. przeniósł się do Instytutu Chemii Fizycznej PAN, gdzie pod kierunkiem prof. W. Kemuli w ramach pracy doktorskiej przeprowadził badania dotyczące zastosowania klatratów Wernera jako sorbentów chromatograficznych. W czasie stażu podoktorskiego w Parmie, gdzie współpracował z prof. G.D. Andreettim i prof. M. Nardellim, zapoznał się z rentgenowską analizą strukturalną, którą wykorzystał w badaniach strukturalnych klatratów. W ten sposób powiązał swoje zainteresowania chemią związków inkluzyjnych oraz krystalografią.

Prof. Janusz Lipkowski jest chemikiem cieszącym się międzynarodowym uznaniem, twórcą polskiej szkoły chemii supramolekularnej. Jego badania naukowe w głównej mierze dotyczą selektywności, równowag fazowych i kinetyki procesów inkluzyjnych oraz rozpoznawania molekularnego. Przez wiele lat zajmował się strukturami hydratów w aspekcie ich relacji z procesami hydratacji cząsteczek. W ramach tych badań wyznaczył wiele struktur klatratów i semiklatratów tworzonych przez wodę w ciele stałym. W oparciu o badania związków inkluzyjnych wykrył, że cząsteczki gościa generują w kryształach miejsca sorpcyjne, co w efekcie stwarza możliwość sterowania selektywnością i szybkością wiązania inkludowanych cząsteczek przez układy supramolekularne. Prof. Janusz Lipkowski jest autorem około 360 publikacji i 17 rozdziałów w książkach. Prace te w głównej mierze dotyczą właściwości strukturalnych, fizykochemicznych oraz zastosowań związków inkluzyjnych i kompleksów supramolekularnych.

Prof. Janusz Lipkowski od dziesięcioleci obecny jest w polskim i światowym życiu naukowym i akademickim. Pełnił szereg ważnych funkcji, między innymi był wieloletnim dyrektorem ICHF PAN, wiceprezesem PAN, Prezesem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Przez dwie kadencje, 2009-2012 oraz 2013-2015, pełnił również funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego.

Ogromne uznanie zyskała jego działalność na rzecz integracji środowisk naukowych, w tym szczególnie integracji naukowców z Europy wschodniej z nauką światową. Wyrazem uznania dla jego aktywności na tym polu było szereg honorowych odznaczeń, między innymi doktorat honoris causa Instytutu Chemii Nieorganicznej Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku, członkostwo honorowe Mołdawskiej Akademii Nauk czy Order Honoru Republiki Mołdawii. W latach 2019-2022 prof. Lipkowski był honorowym profesorem Uniwersytetu Technicznego w Ningbo, Chiny.

Działania integracyjne realizował poprzez organizację międzynarodowych konferencji naukowych i spotkań szkoleniowych, gdyż zdawał sobie sprawę z ogromnej wagi jaką w nauce pełnią kontakty osobiste z liderami światowych ośrodków badawczych. Zainicjował w 1980 r. serię konferencji, International Symposium on Clathrate Compounds and Molecular Inclusion Phenomena, które, choć pod zmienioną nieco nazwą, odbywają się do chwili obecnej (w 2024 r, konferencja ta odbyła się w Poznaniu). Wydarzenie to, poza tym że przyciągnęło wtedy do Polski wyśmienitych uczonych z całego świata, zapoczątkowało wydanie nowego czasopisma ‘Journal of Inclusion Phenomena’ oraz wydanie trzytomowego dzieła ‘Inclusion Compounds’. W 1983 r, zaprosił do Warszawy z cyklem wykładów przyszłego noblistę Jean Marie Lehna. Wykłady te, po opracowaniu i przetłumaczeniu na język polski, ukazały się w postaci bardzo popularnej książki pod tytułem ‘Chemia supramolekularna’. Od tamtej chwili notuje się trwające do dzisiaj związki Jean Marie Lehna z polskimi ośrodkami naukowymi. Warto tutaj wspomnieć, że w 2024 r. prof. Janusz Lipkowski otrzymał prestiżową nagrodę ‘Lehn International Chemistry Award’.

Wśród sporej liczby organizowanych przez prof. Janusza Lipkowskiego imprez naukowych były również te ściśle powiązane z krystalografią, jak chociażby IX Polska Szkoła Krystalografii w Jaszowcu (1987 r.), Europejska Szkoła Krystalografii w Warszawie (2017 r.), konferencja MultiPole-2: MultiPole Approach to Structural Science w Warszawie (2015 r.) czy też chętnie i licznie uczęszczane przez krystalografów Szkoły Chemii Supramolekularnej.

Prof. Janusz Lipkowski był i jest edytorem, członkiem Komitetów redakcyjnych lub też komitetów doradczych wielu czasopism naukowych. Wśród tych związanych z krystalografią wymienić należy Acta Crystallographica Sect. B, Journal of Chemical Crystallography, Crystals oraz Crystal Engineering.

Do 2013 r. prof. Janusz Lipkowski był zatrudniony w Instytucie Chemii Fizycznej PAN, gdzie przez 35 lat kierował Zakładem Fizykochemii Kompleksów Supramolekularnych. Od 2007r. do 2023 r. pracował również jako profesor zwyczajny na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Nagroda Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego za rok 2025 przyznana prof. Januszowi Lipkowskiemu jest wyrazem uznania naszego środowiska dla całokształtu Jego osiągnięć naukowych oraz wyrazem wdzięczności dla Jego wieloletniej działalności na rzecz rozwoju nauki w Polsce.

Nagrodę stanowi dyplom oraz szklana statuetka, w której wygrawerowany został przestrzenny obraz komórki Wignera-Seitza sieci fcc razem z otaczającą go siatką atomów sieci oraz trójkrotną osią symetrii.